فصل اقتصاد - بخشی از آب کشور سالانه با صادرات محصولات کشاورزی آب‌بر از دست می‌رود، با توجه به تاکید برنامه ششم بر تجارت آب مجازی که امروز حلقه مفقوده در کاهش مصرف آب بخش کشاورزی است، ضرورت دارد چندین مورد در این حوزه در دستور کار قرار گیرد.

به گزارش فصل اقتصاد، بخشی از مشکلات آب‌ کشورمان عموما به دلیل قرار گرفتن کشور در منطقه خشک است اما برخی مشکلات کم‌آبی را با دست خودمان ایجاد کرده‌ایم که قطعا با برنامه‌ریزی مدون می توان آنها را برطرف کرد؛ یکی از این مشکلات، «صادرات آب مجازی» است که باید متوقف شود و این مهم در برنامه ششم توسعه هم تاکید شده است. 
«تجارت آب مجازی» یکی از مقوله‌هایی است که در بسیاری از کشورها به عنوان راهکاری برای مقابله با کم آبی و خشکسالی‌ها مد نظر قرار گرفته و توفیقاتی هم داشتند.
اما آب مجازی چیست؟ آب مجازی میزان آبی است که یک کالا و یا یک فرآورده کشاورزی در فرآیند تولید، مصرف می‌کند تا به مرحله تکامل برسد، در حقیقت آب مجازی را می‌توان میزان آبی دانست که برای تولید یک کالا مورد نیاز است.
تجارت جهانی کالاها، یک جریان بین‌المللی از آب مجازی را به‌وجود می‌آورد که به آن تجارت آب مجازی گفته می‌شود، همزمان با آغاز تجارت بین‌المللی کالاها جریان آب مجازی از منطقه‌ای به منطقه دیگر در جهان در حال جریان است.
طبق بررسی‌های انجام شده، برای تولید یک کیلوگرم هندوانه 300 لیتر آب نیاز است، اگر یک کیلوگرم هندوانه صادر شود در حقیقت در کنار آن 300 لیتر هم آب صادر کرده‌ایم، حال توجه کنید که ایران که جایگاه دوم تولید هندوانه در دنیا را دارد و صادر کننده عمده این محصول به کشورهای حاشیه خلیج فارس است و ببینید که چه میزان آب را با صادرات این محصول از دست می‌دهیم.
عصاره تجارت آب مجازی این است که کشورها با استفاده از ابزار«تجارت آب مجازی» مانع از صادرات آب نهفته در محصول به کشورهای دیگر شوند و در عوض محصولات آب بر را وارد کنند و به این روش با کم آبی مقابله کنند، ‌بسیاری از کشورهای مناطق خشک چون تامین این میزان آب برایشان سخت است، ترجیح می د‌هند وارد کنند اما به جای آن محصول کم‌آب‌بر کشت کنند.
کشاورزی مهمترین بخشی است که تجارت آب مجازی در آن مطرح است، 90 درصد تجارت آب در بخش کشاورزی و دامداری و حدود 10 درصد در بخش صنعت است، بنابراین اگر اصلاحی در این بخش صورت بگیرد می‌تواند تحولی بزرگ در کاهش مصرف آب‌ کشور ا ایجاد کند.

* تاکید برنامه ششم به آب و تجارت آب مجازی
برنامه ششم توسعه به مسئله آب و نیز تجارت آب مجازی توجه ویژه‌ای دارد و تأکید کرده است به منظور مقابله با بحران کم آبی و رهاسازی حقابه‌های زیست محیطی برای پایداری سرزمین و تولید پایدار در بخش کشاورزی، تعادل بخشی به سفره‌های زیرزمینی و همچنین کاهش مصرف سالانه آب به میزان 11 میلیارد مترمکعب تا پایان برنامه، اقداماتی انجام شود که در ادامه آمده است.
الف) افزایش عملکرد در واحد سطح و عدم توسعه سطح کل زیر کشت، به کارگیری ارقام و گونه‌های مقاوم به خشکی و شوری، رعایت الگوی کشت مناسب با منطقه.
ب) ارتقای شاخص بهره‌وری آب کشاورزی با توسعه روش‌های نوین آبیاری حداقل به میزان سالانه 400 هزار هکتار با پرداخت تا 85 درصد هزینه اجرای عملیات به عنوان کمک دولت به صورت بلاعوض، اعمال مدیریت تقاضای مصرف آب با مشارکت ذی نفعان در حوضه‌های آبریز، تحویل حجمی آب در زمان و مکان مورد نیاز.
ج) اقدام برای احیا و تقویت منابع آب‌های زیرزمینی با اجرای روش‌های مناسب تعادل بخشی، تغذیه مصنوعی بخش سیلاب، آبخیزداری و آبخوان داری، مسلوب‌المنفعه کردن چاه‌های فاقد پرانه بهره برداری و نصب کنتور هوشمند حجمی آب و برق بر روی چاه‌های دارای پروانه بهره‌برداری.
د) ارائه حمایت‌های لازم برای توسعه گلخانه‌ها و انتقال کشت محصولاتی که قابلیت انتقال از فضای باز به گلخانه را دارند و اعمال محدودیت و یا ممنوعیت کشت این محصولات حسب مورد با توجه به ظرفیت‌های ایجاد شده گلخانه‌ای.
هـ) اعمال مدیریت جهت جلوگیری و عدم پرداخت هرگونه یارانه و حمایت مالی محصولاتی که برخلاف الگوی کشت تولید می شوند.
در بند «پ» ماده 35 قانون برنامه ششم توسعه، موضوع مدیریت آب مجازی به‌عنوان یک ابزار به منظور مقابله با بحران کم‌آبی، پایداری و افزایش تولید، تعادل‌بخشی و ارتقای بهره‌وری آب مورد توجه قرار گرفته است.

*رکورد ایران در صادرات هندوانه
آمار متوسط دراز مدت میزان صادرات محصولات مختلف ایران‌ (20سال منتهی به سال 1397) حاکی از آن است که محصولات هندوانه و خربزه با 13.7 درصد، سیب‌زمینی با 9.7 درصد و سیب با 8.7 درصد از نظر مقدار صادرات و پسته با 28درصد، زعفران با 5.6 درصد و انگور خشک با 5.6 درصد از نظر ارزش صادرات، بیشترین سهم از صادرات محصولات کشاورزی را به خود اختصاص داده‌اند.
گوجه‌فرنگی نیز از دیگر محصولات صادراتی است که میزان متوسط آب مجازی صادراتی از طریق آن 72 میلیون متر مکعب است که با توجه به اینکه از نظر مقدار چهارمین محصول صادراتی کشور محسوب می‌شود، آب مجازی آن به نسبت سایر محصولات عمده صادراتی، کمترین مقدار است‌ (به نقل از مرکز ملی مطالعات راهبردی کشاورزی و آب). ‌

* برنامه ریزی صادرات و واردات کشورها برای جلوگیری از خروج آب از مرزها
بر اساس بررسی آمارهای فائو ، در کل دنیا سالانه 4 درصد از محل تجارت خارجی صرفه جوبی آب می شود و البته کشورهایی هستند که از این تجارت سود بیشتری می‌برند، بررسی گزارش های این نهاد بین‌المللی نشان می‌دهد که تولید در کشورهایی که مزیت دارند آب کمتری نیاز دارد در عوض کشورهایی که مزیت ندارند مجبور هستند آب بیشتری برای تولید استفاده کنند، بنابراین استراتژی مهم کشورها این است که الگوی کشتی بر مبنای میزان مصرف آب محصول و مزیت‌های منطقه‌ای تعیین کنند به عبارت ساده تر محصولی تولید کنند که آب کمتری نیاز دارد.
وزیر جهاد کشاورزی هم چندی پیش در نشست خبری از آغاز برنامه الگوی کشت در مهر‌ امسال خبر داد و گفت: اجرای این طرح تاثیر بسیار مهمی در کاهش مصرف آب خواهد داشت علاوه بر آن به تولید محصول بیشتر کمک خواهد کرد.
وزارت جهاد کشاورزی به عنوان متولی تولید اگر مدیریتی در صادرات و واردات آب مجازی اعمال کند می‌توان بخشی از نیاز آبی کشور را از این طریق تامین کرد و یا مانع از هدر رفتن آن شد، مدیریتی که در اغلب کشورها به عنوان یک الگوی پذیرفته شده است.
انتهای پیام/