بزرگنمايي:

فصل اقتصاد - رجب طیب اردوغان مدتی طولانی برای ناتو شاخ و شانه کشید اما درنهایت کاری که از او خواسته بودند انجام داد. بخوانید تا ببینید چرا ترکیه در حال و آینده‌اش تا این حد به حفظ مناسباتش با کشورهای غربی و داشتن همکاری نظامی با آنها اهمیت می‌دهد.
منبع: فارن پالسی/ ترجمه:آینده نگر
دو سال بود که ترکیه با درخواست سوئد برای پیوستن به ناتو موافقت نمی‌کرد؛ تا اینکه پارلمان ترکیه در 23 ژانویه این درخواست را تصویب کرد. سیگنالی که ترکیه با این کار فرستاد واضح و روشن بود: آنکارا نمی‌خواهد از متحدان غربی‌اش دور شود. در جریان پذیرش درخواست سوئد، احزاب مختلف از جمله حزب حاکم عدالت و توسعه، متحدش حزب حرکت ملی و البته حزب اپوزیسیون اصلی ترکیه یعنی حزب جمهوری خلق همگی موضع مشترکی داشتند. پس از ترکیه، مجارستان به عنوان آخرین عضو بازمانده ناتو که هنوز درخواست سوئد را تایید نکرده، به‌زودی این کار را انجام می‌دهد.
واقعیت این است که حمایت ترکیه از پیوستن سوئد به ناتو تا مدتی پیش غیرمحتمل به نظر می‌رسید. ترکیه با ایستادن جلوی سوئد داشت تلاش می‌کرد به یک هدف بزرگ‌تر برسد: اینکه از فرصت استفاده کند و حمایت دولت‌های غربی از اهداف کُردها را با مشکل مواجه کند. سوئد سال‌ها و بلکه دهه‌هاست که به اعضای حزب کارگران کردستان (پ.ک.ک) پناه می‌دهد و این در حالی است که ترکیه پ.ک.ک را حزب تروریستی می‌داند. در سال‌های اخیر، سوئد و کشورهای غربی دیگر از جمله آمریکا از گروه‌های کُردِ مرتبط با این حزب در شمال سوریه حمایت مالی و سیاسی می‌کردند و به خصوص شاخه نظامی حزب یعنی یگان‌های مدافع خلق (وای. پی. جی) از این حمایت در دوران جنگ سوریه و پس از آن بهره زیادی برد. اما سوئد برای آن که حمایت ترکیه برای پیوستنش به ناتو را به دست بیاورد قبول کرد که مناسباتش با گروه‌های کُرد را قطع کند.
اما ماجرا به همین جا ختم نشد. همین یک سال پیش، رجب طیب اردوغان رییس جمهور ترکیه به شدت از سوئد انتقاد کرد و گفت سوئد نباید انتظار حسن نیت از سمت ترکیه داشته باشد چون سوئد همچنان به بی‌احترامی به عقاید مردم مسلمان و ترک ادامه می‌دهد (موضوع به قرآن‌سوزی در سوئد برمی‌گشت و درنهایت هم فردی که این کار را کرده بود از سوئد اخراج شد). همین ماه سپتامبر گذشته هم اردوغان با اشاره به تظاهرات گروه‌های نزدیک به پ.ک.ک در استکهلم، سوئد را متهم به حمایت از آنها کرد. دولت باغچه‌لی متحد سیاسی اردوغان و رهبر حزب حرکت ملی ترکیه نیز پیش‌تر سوئد را تهدیدکننده موجودیت ملی ترکیه خوانده بود و تاکید کرده بود که اگر سوئد افراد پ.ک.ک را که در ترکیه دست به اقدام تروریستی زده بودند تحویل ندهد، حزب حرکت ملی ترکیه با درخواست این کشور برای پیوستن به ناتو موافقت نخواهد کرد.
اینجاست که به نکته جالب ماجرا می‌رسیم. سوئد هیچ وقت با چنین کاری موافقت نکرد اما اردوغان و باغچه‌لی درنهایت درخواست سوئد برای پیوستن به ناتو را تایید کردند. واضح‌ترین نتیجه‌ای که می‌شد گرفت این بود که آمریکا و ناتو پیروز شده‌اند: ترکیه هرقدر هم که درباره مسائل ملی و مذهبی‌اش موضع بگیرد، درنهایت می‌خواهد در اردوی کشورهای غربی قرار بگیرد و از این حمایت بهره ببرد.
با این حال، موضع ترکیه در مورد کُردها و تقابل آن با موضع ناتو مسئله‌ای نیست که به این راحتی‌ها قابل چشم‌پوشی باشد؛ به خصوص با توجه به اینکه نیروهای آمریکایی در سوریه با کُردها ارتباط و همکاری نزدیکی دارند. اما ترکیه فعلاً در این مورد بی سر و صدا موضع تابعیت از نظر غرب را در پیش گرفته است و آن را در جهت تامین منافع استراتژیک خودش می‌داند.
اما نباید فراموش کرد که مشکل ترکیه در این خصوص درواقع موضع آمریکا است؛ نه سوئد. ترکیه دهه‌ها خودش را متحد نزدیکی برای آمریکا می‌دانسته، اما حمایت آمریکا از شبه‌نظامیان کُرد در سوریه باعث شده بخش زیادی از افکار عمومی در ترکیه حالا آمریکا را یک نیروی متخاصم که علیه منافع ترکیه کار می‌کند به حساب بیاورند. ترکیه مثل بقیه کشورهای منطقه کاملاً با اینکه دولتی از این شبه‌نظامیان در سوریه با حمایت آمریکا تشکیل شود مشکل دارد؛ به خصوص با توجه به اینکه آمریکا اصلاً با حمایت مالی و نظامی از گروه‌های نزدیک به پ.ک.ک مشکلی ندارد. احتمالش هست که دولت اردوغان تصور کرده باشد در صورت پذیرش درخواست سوئد برای پیوستن به ناتو می‌تواند در این زمینه از آمریکا امتیاز بگیرد.
واقعیت این است که از نظر طبقه نخبگان ترکیه، عضویت در ناتو امروز به همان اندازه سال 1952 (یعنی زمانی که ترکیه به ناتو پیوست) اهمیت دارد. درگیری‌های پراکنده با قدرت‌های غربی و یا مناسبات تجاری ترکیه با روسیه به این معنی نیست که ترکیه قصد کناره‌گیری از اردوگاه غرب را دارد. آشفتگی‌های ژئوپلیتیکی که از اوکراین تا دریای سرخ دیده می‌شود حتی ضرورت نزدیکی ترکیه به اردوگاه غرب را برایش بیشتر کرده است. از سوی دیگر، ترکیه برای نوسازی نیروی هوایی خود به آمریکا وابسته است و اکنون منتظر است که کنگره آمریکا تحریمی را که در زمینه فروش جنگنده‌های اف 16 و تجهیزات مدرن‌سازی هوایی روی ترکیه اعمال کرده بود و ارزشش به بیست میلیارد دلار می‌رسید لغو کند.
ترکیه خودش را تنها در معنای نظامی-استراتژیک می‌تواند غربی ببیند اما این به معنی تعلق ترکیه به اردوگاه غرب در زمینه سیاسی و ایدئولوژیک نیست و قبلاً هم این‌طور نبوده است. ترکیه نشان می‌دهد که چگونه رهبرانی که در زمینه ارزش‌های غربی لیبرال شباهت چندانی به غربی‌ها ندارند امکان نزدیکی به موضع آتلانتیک‌گرایی (به معنای ضرورت همکاری بین اروپا و آمریکای شمالی) را دارند. ترکیه کشوری است که در دهه‌های اخیر بارها با کودتا و معضلات سیاسی که نتایج غیردموکراتیک به همراه داشته‌اند مواجه بوده است اما عضویتش در ناتو از این بابت دستخوش تغییر نشده است. شاید علتش این است که کودتاها اکثرا در توازن با منافع ناتو صورت گرفته‌اند؛ یعنی ارتش ترکیه که تمایلات غرب‌گرایانه دارد در مقابل گروه‌های چپ‌گرا ایستاده است.
درواقع ناتو حتی قبلاً در جهت تامین منافع احزاب غیردموکراتیک در ترکیه هم وارد عمل شده است. یکی از جالب‌ترینِ این موارد، در دوران رهبری آلپ ارسلان تورکس بر حزب حرکت ملی بود. تورکس که یک افسر ارتش ترکیه بود در دهه 1950 میلادی در آمریکا در زمینه عملیات ضدشورش آموزش دید. او در کودتای نظامی 1960 در ترکیه نقش مهمی داشت و گفته می‌شود که در پاکسازی فعالان چپ‌گرای ترکیه در دهه 1970 میلادی هم نقش داشته است. در این دوران، ارتش و پلیس ترکیه از حمایت مخفی ناتو و مشاوره برای مقابله با کمونیست‌ها برخوردار بودند. در آن دوران هیچ یک از اعضای ناتو اعتراضی به وقایعی که در ترکیه افتاد نداشتند. در سال‌های اخیر هم دستگیری نمایندگان مجلس ترکیه که به حزب دموکراتیک خلق کُردها تعلق داشتند - به خصوص صلاح‌الدین دمیرتاش و فیگن یوکسکدا- به اعتراض یا فشاری از سوی ناتو بر دولت اردوغان منتهی نشده است.
واقعیت این است که در دوران جنگ سرد، مقابله با کمونیسم به حلقه ارتباطی بین دموکراسی‌های لیبرال و دیکتاتوری‌های راست‌گرا تبدیل شده بود و قرار بود به تقویت آتلانتیک‌گرایی منجر شود. اما ناتو امروزه مثل سابق عمل نمی‌کند و در موارد سیاسی مختلف با دولت‌هایی مثل ترکیه، یونان و پرتغال سرشاخ شده است. از طرف دیگر ناتو امروزه چنان تحت سیطره آمریکاست که کار خاصی از کشورهای اروپایی بزرگ هم در آن برنمی‌آید. ینس استولتنبرگ دبیرکل ناتو بعد از تصویب پیوستن سوئد به ناتو در پارلمان ترکیه تنها به گفتن اینکه «حالا قوی‌تر و امن‌تر می‌شویم» بسنده کرد. با این حال احزاب مخالف در ترکیه مطمئن نیستند که دولت اردوغان از بابت حمایتش از آتلانتیک‌گرایی قرار است چه امتیازی به دست بیاورد و درواقع به این موضوع شک دارند. آنها می‌گویند ناتو یکی از نقاطی است که دولت ترکیه می‌تواند از طریقش بر کشورهای غربی فشار بیاورد و سیاست‌های خودش را در منطقه از این طریق دنبال کند.
مسئله بزرگ در ترکیه امروز و فردا این است که مواضع رجب طیب اردوغان معمولاً در زمان‌های مختلف یکسان نیست و مثلاً این موضوع در زمان جنگ سوریه و همچنین جنگ اوکراین و مناسبات با روسیه خودش را نشان داد. درواقع دولت‌های اروپایی نمی‌دانند دقیقاً باید چه مناسباتی با اردوغان داشته باشند. به همین جهت، اینکه افزایش نقش ترکیه در ناتو می‌تواند فایده‌ای به حال بهبود همکاری‌های اروپا با آمریکای شمالی داشته باشد هم چندان قابل اطمینان نیست. درگیری‌های منطقه‌ای که سال‌هاست دولت ترکیه منافعش را در آنها دنبال می‌کند- به خصوص مسئله کردها- یکی از مهم‌ترین نقاط شکاف و احتمالاً به وجودآورنده تنش‌های بیشتر خواهد بود. اگر آمریکا و ترکیه بر سر این موضوع در سوریه همچنان دچار اختلاف باشند مناسبات استراتژیکشان دستخوش تغییر خواهد شد.
در جریان موضوع پیوستن سوئد به ناتو مشخص شد که ترکیه احتمالاً چاره دیگری جز همکاری با آمریکا و متحدان غربی‌اش ندارد و همین موضوع، محدودیت‌هایی را که ترکیه در ابراز مواضع خودمختارانه تجربه می‌کند به وضوح نشان می‌دهد. بعد از تصویب پیوستن سوئد به ناتو در پارلمان ترکیه، جو بایدن رییس جمهور آمریکا از کنگره این کشور خواست که بدون معطلی موضوع فروش جنگنده اف-16 به ترکیه را تایید کنند. با این حال احتمالش زیاد است که نمایندگان کنگره در این موضوع به دنبال امتیازگیری برای آمریکا و متحدانش باشند و ترکیه را مجبور کنند در زمینه مسائل کردها موضع منعطفی از خودش نشان بدهد تا قادر به دریافت جنگنده‌های اف-16 باشد.
ماه اکتبر گذشته یک هواپیمای آمریکایی توانست پهپاد ترکیه را که به دنبال هدف قرار دادن مواضع کردها در شمال سوریه بود هدف قرار دهد و سرنگون کند. در آن زمان، اردوغان وعده مقابله به مثل داد و تاکید کرد که ترکیه با آمریکا مشکل امنیتی دارد. اما بعد از ماجرای سوئد به نظر می‌رسد که آمریکا هیچ نگرانی از بابت نفوذش روی دولت ترکیه نباید داشته باشد.
منبع:آینده نگر
لینک کوتاه: https://news.tccim.ir/?77658