بزرگنمايي:

فصل اقتصاد - رئیس پژوهشگاه میراث‌فرهنگی و گردشگری با اشاره به موقعیت جغرافیایی خاص ایران که محل اتصال شرق به غرب بوده است، گفت: وجود کاروانسرا شاهد و گواهی برای موقعیت ترانزیتی ایران در دوران گذشته است.

به گزارش فصل اقتصاد، مصطفی ده‌پهلوان رئیس پژوهشگاه میراث‌فرهنگی و گردشگری ضمن تبریک به‌مناسبت ثبت جهانی 54 کاروانسرای ایران تصریح کرد: زحمات همکاران ما در سازمان میراث‌فرهنگی سابق و وزارت میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی، امروز به ثمر نشست و از میان 700 کاروانسرای ثبت ملی 54 کاروانسرا به ثبت جهانی رسیدند.
وی با ابراز خرسندی از این اتفاق خوب گفت: 54 کاروانسرای ایران در حافظه جهانی ثبت شدند و به امید خدا و با حمایت‌های جهانی مورد حفاظت قرار خواهند گرفت.
ده‌پهلوان، ثبت جهانی 54 کاروانسرای ایرانی را از 2 منظر شایان اهمیت خواند و گفت: این پرونده از این منظر که پر تعدادترین پرونده ثبت جهانی ایران است قابل توجه بوده و یا به‌عبارت دیگر در این پرونده بیشترین تعداد آثار موجود به یکباره به ثبت جهانی رسیده‌اند.
وی تصریح کرد: نکته مهم دیگر این است که برخی از استان‌های کشور از جمله قزوین، کهگیلویه بویر احمد فاقد آثار ثبت بودند که با ثبت جهانی کاروانسراهای ایران این استانها دارای آثار ثبت جهانی شدند.
رئیس پژوهشگاه میراث‌فرهنگی و گردشگری در ادامه با اشاره به اینکه کاروانسراها به‌عنوان یک پدیده فرهنگی، تجاری، اقتصادی و حتی در مواقعی سیاسی - امنیتی بشمار می‌رفته‌اند، افزود: قدمت کاروانسرا به درازای شکل‌گیری راه باز می‌گردد؛ انسان از ادوار نخستین زندگی سرپناه‌هایی را نظیر غارها و اشکفت‌ها برای خود جستجو می‌کرد که شاید قدیمی‌ترین جان‌پناه بشر در رفت و آمدهایش در مسیرراه‌ها بود تا دوره‌ای که استقرار گاه‌هایی برای استراحت، تجدید قوا و ادامه راه در مسیرهای ییلاق و قشلاق شکل گرفت و زمان ورود بشر به دوران تاریخی و شکل‌گیری معماری‌ اولیه و ایجاد سرپناه‌هایی در میان دشت‌ها که به هزاره دوم پیش از میلاد باز می‌گردد و شکل‌گیری اسنادی که از راه‌ها و مسیرهای لشکرکشی گزارش می‌کنند و باستان‌شناسان از این راه‌ها به عنوان جاده لاجورد، فیروزه، ادویه، شاهراه خراسان بزرگ، ابریشم و ... یاد می‌کنند.
وی در ادامه به برخی از نمونه‌های کاروانسراها و چاپارخانه‌هایی اشاره کرد که در راه شاهی هخامنشی وجود داشته‌اند و مسافران برای تجدید قوا و استراحت در آنها اقامت می‌کردند و گفت: راه‌های باستانی به مثابه شریان حیاتی جوامع عمل می‌کردند و چون شاه رگ، سرخرگ و مویرگ راه های اصلی، فرعی ، فصلی و ... داشتیم که گونه‌های مختلفی از شبکه‌های ارتباطی و راه‌های مواصلاتی هستند که در گذشته و به فراخور هر یک بطول 25 تا 30 کیلومتر کاروانسرا یا منزلگاهی ایجاد می‌شده که با توجه به معماری که از آنها بجای مانده هر یک متعلق به اقلیم خاص آب و هوایی و مختص اسکان‌های موقت یا طولانی مدت بوده‌اند.
ده‌پهلوان اظهار کرد: این کاروانسراها با توجه به اهمیت مسیر و میزان رفت و آمدی که در آنها وجود داشته ظرفیت‌های مختلفی داشته‌اند، به‌عنوان مثال در شاهراه خراسان بزرگ از منطقه توس به سمت نیشابور، سبزوار، میامی، دامغان، سمنان، گرمسار، ری، ساوه و ... کاروانسراهای بزرگ و عظیمی ساخته شده و شاید بهترین مکانی که می‌شود درآن رفت آمد و مبادلات بازرگانی را بازسازی کرد کریدور نیشابور تا ری است که ما حجم انبوهی از این منزلگاه ها را داریم، جایی مثل منزلگاه آهوان که بقایای چند کاروانسرا از پیش از اسلام تا دوران صفوی و قاجار را می‌توانیم در این کاروانسراها که تأمین کننده امنیت معیشتی، مالی، تجاری و جانی مسافران بوده‌اند ببینیم و معمولا راه‌هایی پرتردد بوده که امکان فراهم کردن امنیت بیشتر را داشته است.
رئیس پژوهشگاه میراث‌فرهنگی و گردشگری گفت: مهرداد دوم اشکانی و شاه عباس کبیر جز پادشاهانی هستند که در مدیریت مبادلات بازرگانی و ایجاد بیشترین کاروانسراها در شاه راه‌های ارتباطی شهره تاریخ هستند و گفته می‌شود که در زمان مهرداد دوم تجارت و رفت و آمد در مسیر جاده ابریشم سازمان یافته و در دوره شاه عباس صفوی هم بیش از 500 کاروانسرا در ایران ساخته می‌شود که این خود تحولی عظیم و نشان از رونق اقتصادی کلان در آن زمان دارد.
وی افزود: به اذعان کارشناسان وزارت میراث‌فرهنگی در استان‌ها، در ایران بیش از یک‌هزار کاروانسرا داریم که این امر نشان از اهمیت و موقعیت سوق الجیشی، استراتژیک و ترانزیتی کشور دارد و ما در تاریخ می‌خوانیم که بخش مهمی از اقتصاد حکومت‌های سیاسی ایران از محل ترانزیت و بازرگانی تأمین می‌شد و اشکانیان، ساسانیان، سلاجقه، ایلخانان، تیموریان، صفویان، قاجار و ... به موقعیت استراتژیک و ترانزیت ایران اهمیت زیادی می‌دادند، موقعیت ترانزیتی که ما به درستی امروزه از آن استفاده نکرده‌ایم.
ده‌پهلوان با بیان‌اینکه همواره گفته شده که ایران چهارراه تمدن‌ها بوده و به دلیل موقعیت جغرافیایی خاص ایران که محل اتصال شرق به غرب بوده و اهمیت راه‌های آن مستلزم این بوده که امکانات و تمهیداتی در مسیر راه برای آسایش و امنیت کاروانیان هم آماده شود و کاروانسرا شاهد و گواهی برای موقعیت ترانزیتی ایران در دوران گذشته است، ابراز امیدواری کرد که با ثبت جهانی 54 کاروانسرای ایران به موضوع کاروانسرا، شبکه‌های ارتباطی راه‌های کهن و باستانی اهمیت بدهیم و به این شریان حیاتی تمدن‌ها و جوامع گذشته در ایران پی ببریم و بتوانیم از این کاروانسرا ها در راستای توسعه پایدار و رونق گردشگری بهره ببریم.
رئیس پژوهشگاه میراث‌فرهنگی و گردشگری گفت: 90درصد راه های امروزی منطبق بر راه‌های باستانی کهن هستند و در کنار جاده‌هاحضور کاروانسراها سند و گواهی محکمی بر این موضوع است که مسیر راه‌های باستانی و شبکه‌های ارتباطی را کاملا برای ما مشخص می‌کند.
وی افزود: برای نخستین‌بار در منابع آشوری به راه‌های باستانی و تجاری که کاروانسراها در کنار آنها قرار گرفته‌اند اشاره شده و بعد از دوره هخامنشی ما راه شاهی را داریم که ساز و کارهای خیلی منظمی برای رفت آمد چاپارها در این مسیرها در نظر گرفته شده و اتفاقات زیادی در این مسیرها می‌افتاده از چاپارهای دوره هخامنشی تا شاطران دوره صفوی که این‌ها پیام رسان های محرمانه بودند که در مسیرها رفت و آمد می کردند.بعد از دوره هخامنشی ما پدیده اسکندر کبیر را داریم که چندین مورخ به شرح لشکر کشی او پرداخته‌اند و مسیر و راه لشکر کشی او بر راه های ارتباطی که ما امروز داریم منطبق است و این مسیر لشکر کشی اسکندر یک سند تاریخی است.
ده‌پهلوان اظهار کرد: پس از دوره اسکندر سند مهمی دیگری داریم بنام راه دارخانه‌ها، چاپارخانه‌ها یا منزلگاه‌های اشکانی که سیاح معروف ایزیدور خاراکسی شرح مفصلی دارد بر این سفرنامه که از زوگما سوریه تا شمال افغانستان را منزلگاه به منزلگاه در 200 پیش از میلاد گزارش کرده تا دوران اسلامی که سفرنامه نویسان مهمی داریم و یکی از این اسناد اعلاق النفیسه ابن رسته است که تمامی منزلگاه‌ها را یک به یک ثبت کرده است.
رئیس پژوهشگاه میراث‌فرهنگی و گردشگری ادامه داد: تا سفرنامه شهریار جاده‌ها ناصرالدین شاه قاجار که مسیر مسافرت خودش به عراق عجم و عتبات عالیات را شرح داده و این گزارش‌ها گواهان تاریخی‌اند که مسیر های ارتباطی را بر ما مشخص کرده اند که در کنار این متون، کاروانسرا ها خودشان سند ملموس و عینی هستند بر وجود راه های ارتباطی و کهن بودن و قدمت و پیشینه‌دار بودن راه ها و شبکه های ارتباطی و ترانزیتی که بخش مهمی از اقتصاد ایران را تشکیل می‌دادند و موجبات رونق و شکوفایی ایران را در سده های پیش و پس از اسلام فراهم می‌کردند.
پایان پیام/