بزرگنمايي:

فصل اقتصاد - آینده صنایع دفاع آمریکا و ناتو در دستان چین است. بخوانید تا ببینید این وابستگی از کجا آب می‌خورد.
آینده نگر
بحران تنگه تایوان در اوایل ماه اوت امسال یک بار دیگر این سوال را برجسته کرد که آیا غرب و چین بر سر مسئله تایوان با یکدیگر درگیر خواهند شد یا نه. به رغم تهییج‌های ماه‌های اخیر، به نظر می‌رسد که فعلا نه پکن و نه واشینگتن قصد ندارند بر سر تایوان وارد مناقشه نظامی شوند. یا این حال، اگر تحریم‌های شدیدی را که آمریکا بعد از جنگ اوکراین بر روسیه اعمال کرد را در نظر بگیریم می‌توانیم حدس بزنیم که واشینگتن به دنبال اعمال تحریم‌های مشابه اقتصادی بر چین در مورد مسئله تایوان هم هست.
اما این را هم نباید فراموش کرد که تمرکز واشینگتن روی این است که چطور می‌تواند ضمن اعمال تحریم‌های اقتصادی علیه چین، از وابستگی‌ زنجیره تامینش به چین جلوگیری کند. آمریکا از یک سو جنگ تجاری با چین را از زمان ریاست جمهوری دونالد ترامپ کلید زده و از سوی دیگر به دنبال آن بوده که تکنولوژی‌های مهم و اساسی مثل فایو جی (5G) چین را محدود کند. دولت جو بایدن ظاهرا در تلاش است که همین روند را در شرایط فعلی نیز ادامه بدهد و وضعیت مشابهی را در بخش‌های دیگر برقرار کند؛ یعنی فعالیت شرکت‌های چینی در حوزه‌های مختلف را محدود کند. یکی از این حوزه‌ها همان عناصر نادر خاکی است.
عناصر نادر خاکی مثل نئودیمیوم، یتریوم و ایتربیوم عناصر حیاتی و مهمی در ساخت تلفن‌های هوشمند، توربین‌های بادی و وسایل برقی هستند. در حال حاضر، چین کنترل 80 درصد از تولیدات عناصر کمیاب خاکی دنیا را در اختیار دارد.
حدود نیم قرن پیش، معدن مونتن‌پس آمریکا بزرگ‌ترین تولیدکننده عناصر نادر خاکی بود. اما نگرانی‌ها درباره هزینه‌های زیست‌محیطی مربوط به تخلیه زباله‌های رادیواکتیو که از تولی عناصر نادر خاکی به جا می‌ماند، باعث شد تولید این عناصر در امریکا کاهش یابد و درواقع چین جای آمریکا را در این خصوص بگیرد. در آن زمان، قوانین زیست‌محیطی مربوط به این استخراج‌ها در چین آن قدرها سختگیرانه نبود. به علاوه، پکن از دهه 1950 میلادی روی توسعه صنعت عناصر نادر خاکی متمرکز شد و معدن اوبو و مرکز پردازش بائوتو که در همکاری چین و اتحاد جماهیر شوروی در این صنعت نقش داشتند به تدریج اهمیت زیادی پیدا کردند.
سهم استخراج عناصر نادر خاکی توسط چین امسال برای پنجمین سال متوالی افزایش شدید نشان داد و البته از این بابت نباید تعجب هم کرد. جهان تشنه استفاده از عناصر نادر خاکی است؛ به خصوص با توجه به اینکه تمرکز جهانی روی خودروهای برقی و سایر صنایع مرتبط با عناصر نادر خاکی در حال افزایش است. اما وابستگی غرب به چین در این زمینه حالا در مرکز بحث و جدل‌ها درباره لزوم جدایی آمریکا از چین در زمینه زنجیره تامین قرار گرفته است.
آمریکا حتی آزمایش‌هایی را در زمینه استخراج از معادنی در نزدیکی معدن مونتن‌پس نیز انجام داده است. این معدن تنها معدن استخراج عناصر نادر خاکی (البته به صورت محدود) در آمریکا است. همچنین قرار است تا سال 2025 تجهیزاتی برای پردازش این عناصر در تگزاس ساخته شود.
در این میان، تداوم غلبه چین در بخش عناصر نادر خاکی به صورت جدی روی توانایی غرب در یافتن راه حل‌های مستقل برای صنعت دفاعی خودش تاثیر گذاشته است و اعمال تحریم بر چین نیز این وضع را تشدید خواهد کرد.
پیشتر در سال 2010 و در میان تنش‌های شدید دیپلماتیک میان ژاپن و چین، پکن تصمیم گرفت صادرات عناصر نادر خاکی را به ژاپن متوقف کند و بنابراین تاثیرگذاری تنش‌های سیاسی روی این بخش صنعتی بی‌سابقه نیست.
با این حال، چین در این دوران موفق شده کنترل خود بر این بخش را با افزایش سرمایه‌گذاری در پروژه‌های استخراج عناصر حیاتی از معادنی در آفریقا افزایش دهد. اما ظاهرا تنش‌ها در مورد مسئله تایوان دارد این وضع را تغییر می‌دهد. شکی نیست که مقامات پنتاگون از وابستگی آمریکا به چین در زمینه عناصر نادر خاکی که استفاده نظامی هم دارند به شدت ناراحتند و می‌خواهند آن را تغییر دهند. آنها می‌گویند اگر چین تصمیم به محدود کردن صادرات عناصر نادر خاکی بگیرد، ساخت جت‌های جنگی، زیردریایی نظامی و موشک‌های کروز توسط کشورهای غربی دچار مشکل خواهد شد.
طبق پیش‌بینی‌های پنتاگون، اگر آمریکا چین را تحریم کند و چین در مقابل، تصمیم به محدود کردن صادرات عناصر نادر خاکی به آمریکا بگیرد، ذخیره این مواد در صنایع دفاع آمریکا ظرف 90 روز احساس خواهد شد. نشانه‌هایی در این خصوص در ماه‌های اخیر نیز دیده شد؛ یعنی زمانی که آمریکا توافقنامه‌های جدید برای فروش تسلیحات به تایوان را به امضا رساند و در مقابل، چین دسترسی دو شرکت دفاعی آمریکا به عناصر نادر خاکی صادراتی چین را محدود کرد. در همین حال، ناتو نیز در همین زمینه به چین وابسته است و این هم نگرانی دیگری برای آینده نظامی کشورهای غربی است.